“Wij leven in een versleten maatschappij,” zegt Herman Wijffels, econoom en hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’ aan de Universiteit Utrecht. Afgelopen vrijdag luisterde ik, samen met 40 andere Deloitte-collega’s, op de 44e verdieping van de Rotterdamse Maastoren aandachtig naar zijn verhaal.
Wijffels legt uit, dat het systeem achter onze maatschappij niet (goed) meer werkt. Doordat banken steeds meer leningen verstrekken tegen een fractie van de eigenlijke waarde, ontstaan er schulden die niet gedekt worden. Daarnaast raken onze natuurlijke bronnen op. Tenslotte zijn er – dankzij ons goede onderwijssysteem – teveel hoogopgeleiden en te weinig ‘handjes’ om alle bedachte plannen te realiseren. Hierdoor is de hiërarchische piramidestructuur binnen organisaties onhoudbaar geworden. Deze drie factoren samen veroorzaken de huidige crisis.
Volgens Wijffels zijn we op een tweesprong aangekomen. We kunnen vast blijven houden aan de regels van het huidige systeem. Hierdoor zullen we echter niet uit de crisis raken. We houden onszelf dan eigenlijk voor de gek. Wijffels noemt deze mensen ‘illusionisten’. Beter is het om te kiezen we voor een nieuw systeem. ‘Nieuwe realisten’ aldus Wijffels, proberen de schuld te verkleinen, onuitputtelijke bronnen aan te boren en organisaties te structureren als een netwerk.
Naar mijn mening zijn sociale media belangrijk gereedschap om een bijdrage te leveren aan dat laatste: de totstandkoming van een netwerkorganisatie. Een netwerkorganisatie wordt gedefinieerd als een organisatie die bestaat uit niet-hiërarchische, verbonden onderdelen of teams die een eigen relatie onderhouden met hun omgeving en snel inspelen op veranderingen in die omgeving of op vragen van klanten. De onderdelen werken autonoom. Ze worden eerder gefaciliteerd dan aangestuurd.
Sociale media kennen geen hiërarchie op basis van senioriteit, zoals binnen een hiërarchische piramide. Aantoonbare kennis en kunde (bewijslast) bepalen veel meer hoe leden van een sociaal netwerk binnen dat netwerk door hun peers worden beoordeeld en in hoeverre zij als invloedrijk worden geclassificeerd. Zo kan een twaalfjarige app ontwikkelaar op Twitter meer invloed hebben dan een voormalige commandant der strijdkrachten.
Daar komt bij dat online sociale netwerken zich niet laten tegenhouden door muren van organisaties, landsgrenzen of tijdzones. Zij geven ons de mogelijkheid om ongeacht tijd en plaats in real time te communiceren met een groep individuele personen en zo verbintenissen met hen aan te gaan en te verstevigen. De mens, die in essentie een sociaal wezen is, wordt als lid van een sociaal netwerk aangemoedigd om zelf relaties met andere leden aan te gaan en deze relatie te onderhouden.
Door met behulp van sociale media te luisteren wat er (online) gebeurt, worden veranderingen in een (online) omgeving sneller zichtbaar. Via diezelfde social media kan vervolgens ook weer snel op deze verandering worden ingespeeld. Vragen kunnen snel worden beantwoord. Soms zelfs voordat ze zijn gesteld.
De grootste uitdaging die organisaties volgens mij op dit moment hebben, is loslaten. Niet langer vanuit de directiekamer krampachtig de controle willen blijven uitoefenen, maar professionals de ruimte bieden om zichzelf en hun netwerk te organiseren. In een bepaalde mate betekent dit chaos. Sterke leiders zullen zich bewijzen, doordat zij dit als een gegeven accepteren en er hun voordeel mee doen. Hoe zit dat binnen jouw organisatie en wat doe jij vanuit jouw rol om je bedrijf te veranderen in een netwerkorganisatie?
Uitgelichte afbeelding: Jochem Koole, licentie: CC BY
Jochem,
Een heel mooi verslag van een opmerkelijk iemand als Herman Wijffels. Heel erg knap om het proces wat gaande is op deze manier te “fileren”.
De woorden Nieuwe Realisten boven het artikel trokken mijn aandacht omdat met 2 woorden hier een kernachtige boodschap achter zou kunnen zitten. Wellicht een naam voor een nieuwe politieke partij, “Nieuwe Realisten”.
Dank voor de complimenten, Ardris. Het was inderdaad erg bijzonder om mee te maken, hoe iemand in zulke duidelijke taal een complex probleem als de totstandkoming van de huidige crisis begrijpelijk maakt.
Tja, een politieke partij beginnen… Ik denk, dat we vooral moeten proberen om vanuit onze huidige functies verschil te maken. Volgens Wijffels beschikken we over voldoende kennis, maar moeten we deze op een andere manier gaan inzetten.
Een stap die we met ons hoger onderwijs nog niet hebben gemaakt – en die ook direct raakt aan de netwerkorganisatie – is het afschaffen van middle managers. In productieprocessen droeg een manager bij aan de bottomline, doordat hij voor optimalisatie van het proces zorgde. Van een hogeropgeleide mag je echter verwachten dat hij deze taak zelf kan uitvoeren, eventueel in samenwerking met anderen. De manager is in zo’n geval een overbodige en vaak zelf tegenwerkende kracht.
Helaas is leidinggeven nog steeds het summum van carrière maken en betalen we een leidinggevende meer dan een vakkracht die het werkelijke werk doet. Het is belangrijk dat we dit veranderen; zonder de beloning en verantwoordelijkheden aan te passen, zullen we nooit profiteren van de capaciteiten van hoogopgeleiden.
(Ik denk overigens dat vooral managers dit een chaotisch proces zullen noemen. De ‘handjes’ zullen het vooral als een opluchting ervaren 😉 )
Mooie aanvulling Bas. Dankjewel.
Wat je volgens mij ook zegt, is dat ‘dienend leiderschap’ belangrijk is. Mensen richting geven, duidelijk aangeven waarop zij aan het einde van de rit worden afgerekend en dan zelf laten bepalen hoe ze de eindstreep halen.
Binnen de huidige structuur van veel organisaties is dat een uitdaging. De organisaties die het voor elkaar gaan krijgen, zijn volgens mij wel de organisaties die straks (sterker) uit de crisis komen.
Jochem,
Ik heb Herman Wijffels hoog in ’t vaandel, ik denk dat hij op dit moment de enige persoon is om een vooruitstrevend kabinet te formeren. Alleen hij wil niet.
Daarnaast vraag ik me af hoe Deloitte omgaat met z’n lezing. Lijkt me voor een organisatie als de onze een hele uitdaging. Is de lezsing ook beschikbaar?
Na afgelopen vrijdag kan ik het alleen maar met jou eens zijn. Jammer voor ons land…
Als je jouw mailadres stuurt naar jochem@jochemkoole.nl, zorg ik dat er een samenvatting van Wijffels’ verhaal jouw kant op komt.